نقد اجتماعی در اشعار ناصرخسرو و ابوالعلا معرّی

چکیده پژوهش حاضر، مطالعه ای تطبیقی در چارچوب مکتب ادبیّات تطبیقی فرانسوی است که به منظور کشف روابط فرهنگی و ادبی دو شاعر ایرانی و عرب؛ ناصرخسرو قبادیانی و ابوالعلا معرّی و تأثیر و تأثّر آنها نسبت به یکدیگر، موضوع نقد اجتماعی را در شعر آنها مورد کنکاش قرار می دهد. ناصرخسرو در سفرنامه و به هنگام دیدار از شهر معرّه از مرتبه ی علمی ابوالعلا سخن گفته و احیاناً با توجّه به کنجکاوی علمی اش، با افکار و اندیشه های او آشنایی یافته است. علاوه بر این مشترکاتی که در افکار و اندیشه های آنان و به ویژه در موضوعات اجتماعی و نقد اجتماعی وجود دارد، تأثیرپذیری ناصرخسرو از ابوالعلا، را قوّت می بخشد. نگارنده پس از کلّیاتی درباره ی نقد اجتماعی، با توجّه به نقش و اهمّیت زندگی دو شاعر و اوضاع اجتماعی جامعه ی عصر آنها و نیز عوامل تأثیرگذار در نگرش و رویکردشان به نقد اجتماعی، زندگی و اوضاع اجتماعی جامعه ی عصر دو شاعر و عوامل درونی و بیرونی موثّر در انتقادهای آنها را مورد بررسی قرار داده و پس از آن به بررسی انتقادهای اجتماعی هر کدام از دو شاعر و تطبیق و مقایسه ی آن پرداخته است. این پژوهش نشان می دهد که ناصرخسرو و ابوالعلا در عین اینکه در وضعیت تقریباً مشابهی قرار داشته اند، در انتقادهای سیاسی، دینی و مسائل مختلف اجتماعی، با توجّه به اشتراکات لفظی و معنوی، ناصرخسرو از ابوالعلا تأثیر پذیرفته است؛ ضمن اینکه با توجّه به رویکرد و حسّاسیت دینی ناصرخسرو و وضعیت اجتماعی جامعه ی عصر ابوالعلا و نیز تفاوت های طبیعی در افکار و نگرش های آنها، تفاوت هایی نیز در انتقادهای اجتماعی آنها، چون مسأله ی انتقاد از زن، تأثیر جهت گیری های فکری و اعتقادی بر سایر مسائل و نیز نوع نگرش آنها به مردم و مسائل اجتماعی، وجود دارد.